در كتاب هاي زبان فارسي راه هاي تشخيص فعل ساده از مركب را شامل گسترش پذيري و نقش پذيري نحوي مطرح كرده اند، اما در كنار اين دو راه، راه هاي ديگري نيز براي تشخيص آن ها وجود دارد.

معيار معنايي

       با توجه به اين معيار ابتدا به فعل جمله دقت مي كنيم، اگر در معناي اصلي خود به كار رفته شده باشد، ساده واگر درغير از معني اصلي خود به كاررفته باشد،مركب گويند.

مانند: آب دريا به طرف ساحل پيش آمد.(ساده)       

ديروز حادثه اي براي من پيش آمد.(مركب)

       در جمله ي اول فعل«آمدن» در معناي اصلي خود به كار رفته، پس ساده است؛ و بهتر است كه بين پيش و آمد، فاصله ي ميان كلمه اي رعايت شود. اما در مثال دوم فعل «آمدن» در معناي اصلي خود به كار نرفته و معني جديدي يا جزء غير صرفي به خود گرفته، از اين رو مركب است و بهتر مي نمايد كه فاصله ميان كلمه اي بين دو جزء آن از بين برود.

معيار جانشيني

       با اين معيار اگر بتوانيم به جاي جزء غير صرفي فعل، واژه ي ديگري در همان حوزه ي معنايي بگذاريم و معني و مفهوم جمله تغيير نكند، فعل ساده اما اگر نتوانيم در همان حوزه ي معنايي واژه اي جايگزين جزء غير مصرفي كنيم، فعل مركب مي باشد.

مانند:    آب دريا به طرف ساحل پيش آمد.(ساده)       

ديروز حادثه اي براي من پيش آمد.(مركب)

       در مثال اول مي توانيم به جاي جزء غير صرفي يعني «پيش» واژه ي ديگري چون « بالا» و «جلو» بگذاريم، ضمن اين كه در معناي جمله نيز تغييري رخ نخواهد داد. اما در مثال دوم به جاي جزء غير صرفي، نمي توان واژه ديگري قرار داد كه با فعل «آمدن» معني رخ داد و حادثه را بدهد. بنابراين فعل جمله ي دوم مركب است.

معيارآوايي

       با اين معيار نيز مي توان مرز ميان فعل ساده و مركب را مشخص نمود و آن دقت در جاي مكث بين جزء غير صرفي فعل با فعل مي باشد. بدين معني كه اگر ضمن خواندن جمله يك مكث بالقوه بين جزء صرفي فعل داشته باشيم، فعل ساده و اگر نداشته باشيم فعل مركب است. مانند:   

من او را سال ها دوست داشتم. (مركب)        

من در اين روستا دوست داشتم. (ساده)

       در جمله ي اول مكث و درنگي ميان«دوست و داشتم» صورت نمي گيرد، پس فعل مركب است اما در مثال دوم بالقوه مكثي خفيف ميان «دوست و داشتم» دارد، بنابراين فعل ساده مي باشد.

مفعول پذيري

       يكي ديگر از راه هاي تشخيص فعل ساده از مركب، حضور مفعول در جمله است. البته اين روش مخصوص جملات غير اسنادي است، چرا كه جملات اسنادي چهار جزيي لزوماً داراي مفعول هستند، ضمن اين كه فعلشان معمولاً ساده مي باشد. مثال:

من او را دوست دارم (مركب)                    

من در اين شهر دوست دارم (ساده)

       جمله اول داراي مفعول مي باشد، پس جزء غير صرفي جزء فعل مركب است، اما جمله ي دوم، داراي مفعول نيست و جزء غير صرفي، مفعول جمله به حساب مي آيد.

لطفا به ادامه ي مطلب برويد 

به نام خداوندي كه جان داد                        به دست كوچك انسان توان داد

ادامه جدول را در ادامه ي مطلب مشاهده كنيد